آشنایی با دیگ سنگی خراسانی
دیزی های سنگی مشهد از جنس سنگ‌های معدنی سرپانتین هستند که از معادن اطراف مشهد استخراج می شوندو سالم ترین و طبیعی ترین ظروف طبخ غذاهای آبدار در دنیا به شمار می روند.
دیگ های سنگی مشهد که به دیزی سنگی را هرکاره هم معروف‌اند، قدمتی دیرینه و هزاران ساله دارند. ویژگی مهم این سنگ تحمل حرارات زیاد و طولانی مدت است.
در معادن جنوب مشهد این سنگ که بنام سرپانتین نرم هم شناخته شده، استخراج میشود و بصورت بلوکه‌هایی در اختیار کارگاه قرار می‌گیرد.
- از این بلوک‌ها برای تراش انواع دیگ سنگی و سایر ظروف سنگی استفاده شده که برخی از این ظروف با قلمکاری که یکی از هنرهای مهم صنایع دستی مشهد است به کلایی ارزشمندتر و منحصر بفرد تبدیل میشوند.
- بلوکه‌های کوچک شده بصورت اولیه گرد شده که به آن چالور می‌گویند.
- اگر به روش سنتی چالور را با تیشه دستی کاملا گرد کنیم آنچه بدست آمده هنگره نام دارد.
بلوکه سنگ سرپانتین
نکته : سنگ زیر دست سنگ تراش باتجربه نبایست صدای پوکی بدهد زیرا نشان از ترک و ناکارآمدی این تکه سنگ برای تراش و تبدیل به هرکاره شدن دارد.
در تکمیل نکته مهم قبل لازم به یادآوریست که هیچ دیگ سنگی نبایست صدای پوکی بدهد و با ضربه به آن صدای حس شده بایست ترد و توپر باشد که ما در صنایع دستی مارکت شما تمام دیگ‌ها را بر این مبنا درجه بندی کرده و تمامی دیگهای موجود درجه یک و با ضمانت تعویض خدمت مشتریان عرضه می شود.
- برای تراش صنعتی و دقیق دیگ سنگی قطعه‌ای فلزی به بلوکه یا “چالور” بسته میشود که “کالو” نام دارد.
- بعد از بستن بلوکه روی دستگاه خراطی به ابزاری مستحکم و فولادی بنام “تیغه چه” درشت تراشی آغاز میشود.
- درشت تراشی همان باربرداری سنگین اولیه بیرون بلوکه است.
- نرم تراشی به باربرداری نرم دورنی بلوکه گویند که از “قلم شفره” برای آن استفاده شده.
- گاهی لازم است بیرون دیگ سنگی تزپین شود;i از “تیشه شانه دار” برای طرح های درشت و زنجیره‌ای و از “مفروز یا مفروش” برای ایجاد تراش و انحناهای ظریف استفاده میشود.
- “سنگ‌زنی” پرداخت و صاف کردن سنگ تراشیده شده را گویند.
- “لب کردن” به ایجاد لبه بیرونی در قسمت فوقانی بدنه هرکاره را لب کردن می نامیم.
بلوکه آماده خراطی
سنگتراشی و قلمزنی روی سنگ یک هنر ریشه دار و سنتی در شهر مشهد است که بهمراه زرشک، زعفران، محصولات چرمی و… ظروف سنگی تولید شده توسط هنرمندان خراسانی مهمترین بخش صنایع دستی مشهد را تشکیل می دهند.
در سال ۱۳۵۳ خورشیدی توسط یک هیئت مشترک از باستان شناسان ایرانی و فرانسوی در اطراف مشهد انجام شد، ۶۰ ابزار سنگی کشف گردید که قدمت این مجموعه ۸۰۰ هزار تا ۱ میلیون سال پیش برآورد شده است و قدیمی ترین نشانِ انسانِ ابزار ساز در حوزه تمدن ایران است..
روش آب‌بندی یا راه اندازی اولیه ظروف دیزی سنگی
نکته : هیچ کدام از ظروف دیزی سنگی در ابتدا سیاه رنگ نیستند ، ظروف دیزی سنگی زمانی سیاه رنگ میشوند که آبندی یا آماده سازی شده باشند.
تمام ظروف سنگی بعد ازآبندی و یا حتی یک بار استفاده سیاه رنگ خواهند شد . بسیاری از دوستان فکر می کنند دیگهای سنگی دو نوع هستند . سیاه رنگ و طوسی رنگ ،که این موضوع گاها باعث سوء استفاده بعضی از کسبه‌های سودجو میشود تا با اين حربه به اصل و غیر اصل بودن آن اشاره کنند.
تمام ظروف دیگ و دیزی سنگی برای پخت و پز غذاهای آبدار مانند انواع آبگوشت خورش .سوپ،آش و.. استفاده میشود.
دیزی سنگی از جنس سنگ سرپانتین
روش آماده سازی اولیه :
- ابتدا خاکه باز مانده از تراش، داخل و بیرون دیزی را با دستمال نم‌دار تمیز کنید و آن را به هیچ عنوان نشویید.
- تمام سطوح داخل، بیرون و درب ظروف سنگی را با روغن دنبه یا هر نوع روغن مایع خوراکی کاملا چرب کنید.
- ظرف دیزی سنگی را بعداز روغن مالی کردن بگذارید در آفتاب تا یک روز بماندتا روغن آن کاملا جذب سنگ شود.
روش آماده سازی تکمیلی برای دیگهای با ظرفیت پنج نفر و بیشتر :
- ابتدا داخل دیگ آب بریزید یک بند انگشت کمتر از لبه دیگ سنگی.
- یک قاشق غذا خوری زردچوبه و یک تکه کوچک دنبه یا نصف استکان روغن مایع خوراکی را داخل ظرف بریزید.
- ظرف دیگ سنگی را روی شعله پخش کن با شعله کم قرار داده تاجوش آمده و تقریبا آب دیگ نصف شود.
نکته : حتما پس از سرد شدن ظرف دیزی سنگی، آب آنرا خالی کرده و در صورت نیاز آنرا بشویید.
- پس از خشک شدن ظرف دیزی سنگی شما برای طبخ غذا کاملا آماده ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺳﺖ، لذت ببرید.
نکته : ﺗﻮﺟﻪ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﭘﺨﺖ ﻭ ﭘﺰ ﺑﺎ ظرف دیزیﺳﻨﮕﯽ موارد زیر را رعایت کنید تا همواره یک دیگ سالم داشته باشید
- دیگ سنگی مخصوص پخت انواع آبگوشت، خورشت و غذاهای محلی آبدار است.
- سرخ کردنی بهتر است در ماهیتابه سنگی انجام شود زیرا بدلیل کوتاه بودن دیواره احتمال صدمه دیدن دیگ وجود ندارد.
- ﻫﯿچﮔﺎﻩ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺁﺏ داخل ظرف خیلی‌کم یا خشک شود، برای جبران آب از دست رفته حتما از آب ولرم یا جوش استفاده کنید.
- ظرف دیگ سنگی پس از سرد شدن کامل، قابل شستشو است.گرم و سرد شدن ناگهانی باعث آسیب دیدن دیگ شما میشود.