سفال خاکستری چیست؟
سفال خاکستری یکی از فراوانترین و متداولترین یافته های باستان شناختی است که در تحلیل‌های شناختی ما اهمیت فوق العاده ای دارند.در واقع مجموعه ای از سفال‌ها که از حفاری یک محوطه باستانی کشف میشوند مجموعه‌ی مهمی از اطلاعات باستان شناسی را تشکیل میدهد.
سفال‌ها به لحاظ طرحهای نقاشی سفالهای منقوش فرم، شکل و نیز به لحاظ تکنیکهای به کار رفته در ساخت آنها مورد بررسی ویژه قرار میگیرند.فلات ایران به احتمال بسیار زیاد مهمترین خاستگاه ساخت سفال بوده است.
سابقه سفالگری در ایران زمین
در طول دوران پیش از تاریخ و از حدود ده هزار سال پیش ساختن سفال در یک روند رو به رشد تداوم داشته است نوآوری در فناوری تولیدسفال از جمله کشف و استفاده از چرخ سفالگری کند و تند، تکامل کوره های سفال پزی شیوه‌های تزیینی سفال و تنوع شکل ظروف سفالین به روشنی در سفــالگری ایران دیده میشود.
سفال خاکستری در ایران زمین
سفال در طول این دوران به سه رنگ اصلی بود
سفال نخودی و قرمز از اولین سفال‌هایی بودند که در مناطق مختلف فلات ایران در کوره‌های باز تولید شد. پیدایش و تداوم استفاده از سفال خاکستری که برخلاف دو نوع دیگر در کوره های بسته به عمل می‌آمد. نسبت به دو نوع دیگر سابقه کمتری دارد.
توصیف سفالگری سنتی توسط مردم شناسان منبع ارزشمند دیگری است که ما را در زمینه مطالعه سفالهای پیش از تاریخ یاری میکند.
تولید تجربی سفالهای پیش از تاریخ نیز میتواند اطلاعات ما را در زمینه سفالگری پیش از تاریخ افزایش دهد. این گونه مطالعات بر روی نوع کوره، مواد، زمان و نحوه تولید حرارت لازم متمرکز شده است.
بافت سفال شامل دو عنصر اساسی خاک رس و تمپر است.
خاک رس ترکیبی است از کانی های کوچکتر از ده هزارم میلیمتر که با چشم غیر مسلح نمیتوان آنها را مشاهده کرد. تمپر با افزودن مواد مختلف به گِل سفال تهیه میشود که باعث استحکام سفال میشوند.
طیف گسترده ای از مواد به عنوان تمپر سفال استفاده می شود، از شن و ماسه تا سنگ میکا و آهک پودر شده و نیز مواد ارگانیک این دو عنصر را سفالگر آگاهانه انتخاب میکند. با وجود این هر دو عنصر کم و بیش تحت شرایط پخت تغییر کنند.
تأثیر پخت بر روی گِل سفال را میتوان با روشهای مختلفی بررسی کرد اولین و مهمترین روش استفاده از مشاهده مستقیم و ثبت رنگ سفال است.
سفال نخودی در ایران زمین
به رغم پیشرفت های اشاره شده متأسفانه پیشرفتهای اندکی در زمینه مطالعات تخصصی سفال در ایران دیده میشود. از این نظر در ادبیات باستان شناسی ،ایران اصطلاحات نامأنوس و غیر علمی مثل فرهنگ سفال خاکستری ، فرهنگ سفال نخودی و قرمز و سفال آریایی هنوز هم رایج است.
در این نوع اصطلاحات ،سنتی فرهنگهای پیش از تاریخ با همه ابعاد پیچیده آنها ساده لوحانه با رنگ ،سفال که تحت شرایط پخت تغییر میکند تعریف و توصیف شده اند. باید اشاره کرد این گونه تعابیر از فرهنگهای پیش از تاریخ در پنج دهه گذشته در باستان شناسی جهان رایج بوده است.
ادامه دارد…